Fascynujący świat zwierząt i roślin

Gorące pustynie, obszary polarne pokryte lodem, rozlegle zielone stepy, lasy równikowe, lasy strefy umiarkowanej, bezkresne sawanny, rzeki i jeziora, morza i oceany, góry i... miasta – to naturalne środowiska, w których żyją zwierzęta i rośliny.

Bezkręgowce

Wszystkie zwierzęta nieposiadające kręgosłupa i czaszki, a więc: mięczaki, skorupiaki, owady, pajęczaki... Do bezkręgowców współcześnie należy 95–97% występujących zwierząt.

• Japoński krab pacyficzny to największy stawonóg na świecie. Waży około 20 kilogramów, a rozpiętość jego odnóży osiąga nawet 3 do 4 metrów.
• Meduza jest przejrzysta i lekka, występuje we wszystkich morzach świata, w 98% składa się z wody. Meduzy są drapieżne, prawie wszystkie są fluorescencyjne, gdy czują się zagrożone świecą zielonym jasnym światłem.
• Modliszki i samice niektórych pająków po zapłodnieniu zjadają samce.
• Ośmiornica, uciekając przed śmiertelnymi wrogami, wyrzuca wiele atramentowych pocisków, aby zmylić napastnika. Może także poświęcić jedno ze swoich ramion. Macki ośmiornicy odrastają.
• Ptaszniki w odróżnieniu od innych pająków, nie budują sieci, a ofiary łapią przy pomocy specjalnych wyrostków na odnóżach. Jeśli dwa ptaszniki spotkają się i stoczą walkę, a jeden z nich zginie, to pozostały przy życiu zjada go, zabiera jego potomstwo i przenosi na swoim grzbiecie.
• Patyczak madagaskarski jest największym owadem, niektóre osobniki osiągają długość 40 cm.
• Niektóre szerszenie osiągają ponad 4 cm długości i należą do największych osowatych w Europie. Mimo że szerszeń europejski ma żądło dorastające do 4 mm długości, którym może wielokrotnie żądlić, jest mniej agresywny od os i trudniej sprowokować go do ataku na człowieka.
• Ważki są jednymi z najlepszych lotników wśród owadów. Potrafią latać we wszystkich kierunkach, przekraczając prędkość 10 m/s. Jako jedne z niewielu zwierząt opanowały lot wiszący, w locie wykonują prawie wszystkie czynności życiowe. Więcej niż połowę powierzchni głowy ważki pokrywają duże wypukłe oczy.

Gady

Skóra gadów pokryta jest rogowymi tarczami lub łuskami, a temperatura ciała zmienia się wraz z temperaturą otoczenia. Większość z nich zamieszkuje cieple regiony.

• Aligatory żywią się głównie rybami. Wydają głos zbliżony do ryku lwa. Młode aligatory bardzo łatwo się oswajają.
• Anakonda jest w stanie schwytać i połknąć zdobycz wielkości antylopy. Po posiłku wąż trawi większą ofiarę przez wiele dni, a potem może pościć przez szereg tygodni lub miesięcy. Zanotowany rekord postu, w przypadku anakondy znajdującej się w niewoli, wynosi 2 lata.
• Bazyliszki, gdy zbliża się niebezpieczeństwo, uciekają dużymi krokami na swoich długich tylnych nogach. W ten sposób potrafią poruszać się nie tylko na lądzie, ale i po wodzie. Po wodzie potrafią przebiec kilkaset metrów.
• Boa dusiciel najczęściej przebywa na drzewach, a na ziemię schodzi jedynie w poszukiwaniu pokarmu i to tylko nocą. Dziko żyjące węże boa są powszechnie uważane za niebezpieczne dla człowieka. W rzeczywistości nie atakują ludzi, a wprost przeciwnie uciekają, gdy człowiek stanie im na drodze.
• Grzechotnik teksański nie słyszy, a obecność zwierzyny łownej wyczuwa dzięki narządowi policzkowemu znajdującemu się między oczami i nozdrzami. Są tam umieszczone receptory odbierające promieniowanie cieplne, którego źródłem jest ciało małego ssaka, nawet znacznie oddalonego od węża.
• Oczy kameleonów poruszają się niezależnie od siebie, dzięki czemu pole widzenia obejmuje 180 stopni w poziomie i 90 stopni w pionie.
• Krokodyl różańcowy jest największym i najcięższym krokodylem, największym współcześnie żyjącym gadem, a także największym drapieżnikiem.
• Pyton królewski zagrożony lub zaniepokojony ciasno zwija ciało i formuje rodzaj kuli, chroniąc wewnątrz niej głowę.
• Warany z Komodo są największymi jaszczurkami, największe osobniki osiągają ponad 3 m długości.
• Żaden gad nie ma zdolności aktywnego lotu, ale Smok latający – jaszczurka spędzająca życie w koronach lasów tropikalnych – szybuje między drzewami, wykonując długie skoki. Podczas lotu potrafi skręcać, a nawet zawracać i lądować ponownie na drzewie, z którego wystartował.

Płazy

Zamieszkują różnorodne siedliska, większość gatunków żyje na lądzie, w gruncie, na drzewach bądź w wodach słodkich. Ich rozwój musi przebiegać w środowisku wodnym, tam kopulują i składają jaja.

• Największym żyjącym płazem jest salamandra olbrzymia chińska, która może mieć 1,8 m długości.
• Nogolotka jawajska, zwana też latającą żabą jawajską żyje w wysokich koronach drzew lasów równikowych jest żabą, która umie szybować. Po odbiciu się od gałęzi drzewa spłaszcza tułów, rozstawia szeroko kończyny i naciąga błony między palcami, przybierając kształt latawca. W ten sposób potrafi pokonać w powietrzu odległość nawet do 20 m.
• Południowo-amerykańskie drzewołazy są najbardziej jadowitymi zwierzętami na świecie.
• Ropuchy potrafią pozostawać w bezruchu przez cały dzień, upodabniając się barwą ciała do tła otoczenia. Poruszają się ociężale, skaczą tylko wtedy, gdy coś je przestraszy. Spotykając drapieżnika, niektóre połykają powietrze i nadymają się jak balon. W sytuacji zagrożenia wydzielają jad.
• W skórze po bokach głowy salamandry plamistej znajdują się dwa duże gruczoły w kształcie półksiężyca, zawierające silny jad – salamandrynę.
• Występujący na Papui-Nowej Gwinei gatunek płaza bezogonowego, mierzący 7,7 mm długości, jest najmniejszym na świecie płazem i jednocześnie najmniejszym kręgowcem.
• Żaby wcale nie piją wody, lecz pobierają ją przez skórę.

Ptaki

Mają lekki szkielet, przednie kończyny przekształcone w skrzydła, ciało pokryte piórami, które umożliwiają lot i zapewniają izolację termiczną. Posiadają doskonały wzrok, który pomaga im w orientacji podczas lotu.

• Albatros wędrowny ma największą rozpiętość skrzydeł ze wszystkich żyjących ptaków. Podczas jednego dnia może pokonać odległość nawet 500 km.
• Hoacyn (kośnik czubaty) jako jedyny wśród ptaków ma żołądek przeżuwający.

Dowiedz się więcej o tym niezwykłym ptaku

• Ara żółtoskrzydła na wolności uczy się powtarzać głosy zwierząt mieszkających w puszczy. Umiejętność ta pozwala jej odstraszać ewentualnych napastników.
• Emu jest uważany za drugiego co do wielkości ptaka świata po strusiu afrykańskim. W poszukiwaniu pokarmu może przebyć w ciągu roku nawet 1000 km. Samica i samiec emu mają takie samo upierzenie.
• Kolibry są najmniejszymi żyjącymi ptakami na Ziemi. Mają największe serce w stosunku do wielkości ich ciała. Mogą startować pionowo, latać do przodu, do tyłu, na boki i zwisać.
• Łabędzie bywają agresywne wobec innych zwierząt, a nawet przedstawicieli własnego gatunku, natomiast są bardzo troskliwe i czułe dla partnerki i potomstwa.
• Łabędź niemy to najcięższy w Polsce ptak zdolny do aktywnego lotu, wzbijają się w powietrze zawsze pod wiatr.
• Maskonury bardzo dobrze latają, a lądują w niespotykany sposób – osiadają na ziemi pionowo jak na spadochronie.
• Rybitwa popielata to ptak odbywający najdłuższe wędrówki – trasa w jedną stronę ma ponad 30 000 km. 25-letnia rybitwa popielata w swoim życiu może przelecieć trasę ok. 1 000 000 km.
• Samica pingwina cesarskiego składa jedno jajo, które wysiaduje samiec. Podczas wysiadywania jaj pingwin cesarski nie pobiera pokarmu i może stracić nawet do połowy swojej wagi.
• Sowa śnieżna to największy ptak obszaru arktycznego, potrafi obrócić głowę o 270 stopni. Samica jest większa od samca.
• Struś afrykański ma oko większe niż mózg. Oczy o średnicy pięciu centymetrów, to największe oczy ze wszystkich zwierząt lądowych. Struś widzi na odległość nawet 5 km, może rozpędzić się do 70 km/h, a z szybkością ponad 50 km/h biec nawet przez godzinę. Nogi strusia to jego „wunderwaffe”: kopać może tylko do przodu, ale jednym kopnięciem potrafi zabić lwa. Pojedyncze jajo strusia zmieściłoby w sobie ponad 20 kurzych jaj. Strusie wtykają dziób w piasek, ale nie po to, by się chować, lecz by łykać… kamienie! Te ptaki mogą mieć w żołądku nawet 1 kg kamieni. Strusie potrafią żyć ponad 70 lat jednak na wolności, rzadko udaje im się dożyć takiego wieku.

Rośliny

Rośliny są fundamentalną częścią życia na Ziemi, bez nich nie mogłaby istnieć większość innych form życia, w tym człowiek. Dla wielu organizmów rośliny stanowią źródło pokarmu, są schronieniem i podstawowym komponentem kształtującym siedlisko. Mają ogromny wpływ nasze środowisko życia, oddziałując na warunki klimatyczne, zmniejszając zanieczyszczenia powietrza i hałas, wpływają także na nasze środowisko kulturowe ze względu na walory estetyczne i krajobrazowe.

• Baobab to potężne, długowieczne drzewo liściaste. Pędy, nasiona, liście i owoce baobabu są jadalne. Można spożywać je na surowo lub po upieczeniu. Pod względem zawartości wapnia baobab dwukrotnie przewyższa mleko. W 100 gramach pulpy z baobabu znajduje się aż 300 mg witaminy C, prawie sześciokrotnie więcej niż w pomarańczach. Biały miąższ owoców jest używany do produkcji batoników.
• Kaktusy są uprawiane jako rośliny ozdobne. Mało znane są ich inne właściwości. Niektóre kaktusy wytwarzają jadalne owoce, inne służą do produkcji wina lub paszy dla zwierząt, jeszcze inne pomagają w leczeniu różnych chorób. Są kaktusy halucynogenne i takie, których miąższ nadaje się do mycia naczyń lub włosów.
• Lodoicja seszelska, nazywana także palmą seszelską to drzewo o wysokości do 40 m. Jej podwójne owoce o sercowatym kształcie przypominają wyglądem pośladki i zawierają po jednym nasionie w każdym owocu, nasiona te uważane są za największe na świecie.
• Olej rycynowy i jego pochodne, który jest wykorzystywany w produkcji mydeł, smarów, płynów hydraulicznych i hamulcowych, farb, farb drukarskich, tworzyw sztucznych, wosków i past, nylonu, farmaceutyków i perfum pozyskuje się z nasion rącznika pospolitego – rośliny należącej do silnie trujących.
• Rośliny mięsożerne (mniej precyzyjna nazwa: rośliny owadożerne) to rośliny, których przedstawiciele wabią i chwytają zwierzęta za pomocą przystosowanych w tym celu liści pułapkowych. Ofiarami są najczęściej owady, pajęczaki i niewielkie skorupiaki. Na obszarze Polski występuje 14 gatunków roślin mięsożernych.
• Sosna długowieczna występuje na zachodnich obszarach Ameryki Północnej na terenie stanów Utah, Nevada i w Górach Białych we wschodniej Kalifornii. Sosny tego gatunku uważane są za najbardziej długowieczne drzewa na świecie. Szacuje się, że niektóre okazy znalezione w Górach Białych osiągnęły wiek 3000–5000 lat.
• Truskawka to jedyny owoc, którego nasiona znajdują się na zewnątrz, a nie w środku owocu.
• Welwiczja przedziwna jest rośliną pustynną. Występuje w północnej Namibii i południowej Angoli. Wilgoć czerpie z rosy, a jej liście dorastają na ponad 10 m długości.

Ryby

Zamieszkują wszystkie wody na Ziemi. Charakteryzują się różną wielkością, kształtem ciała i ubarwieniem. Oddychają skrzelami i poruszają się dzięki ruchom płetw.

• Latające ryby przy odpowiednich warunkach pogodowych oraz sile wiatru potrafią szybować nad wodą na odległość ponad 200 metrów, a ich maksymalna prędkość może osiągnąć nawet 90 km/h.
• Po latach życia w morzu gotowe do rozrodu łososie wracają do rzeki, w której przyszły na świat.
• Rekin wielorybi osiąga do 19 m długości i jest największą znaną rybą.
• Rekiny „wymieniają” zęby w regularnych odstępach czasu. Niektóre z nich tracą rocznie kilka tysięcy zębów.
• Strzelczyk indyjski słodkowodna ryba poluje w charakterystyczny sposób: strąca owady do wody, wystrzeliwując z pyska strumień wody. Długość wystrzeliwanego przez rybę strumienia może osiągać nawet 1,5 metra.
• Tuńczyk błękitnopłetwy jest jedną z najcenniejszych ryb na świecie. Świeży tuńczyk w niektórych krajach kosztuje ponad 500 dolarów za kilogram, a jego rekordowa cena osiągnięta na aukcji w Tokio to 6.000 euro za kilogram.
• Wargatek sanitarnik (ryba-czyściciel) to niewielka ryba zamieszkująca rafy koralowe. Odżywia się pasożytami żerującymi na skórze większych ryb. Duże ryby chętnie korzystają z usług wargatków i same przypływają w miejsca, w których można je spotkać. „Stacje sanitarne” wargatków są obsługiwane zwykle przez kilka dorosłych osobników i grupę młodzieży.
• Węgorz europejski występuje we wszystkich morzach europejskich, samica jest wielokrotnie większa od samca. Krew węgorza zawiera niebezpieczną dla ssaków ichtiotoksynę. Ma ona działanie podobne do jadu węży, powoduje u ssaków skurcze mięśni, porażenie pracy serca i płuc, rozpadanie się czerwonych krwinek i zmniejszenie krzepliwości krwi.
• Żaglica jest najszybciej pływającą rybą, osiąga ona prędkość 100 km/h.

Ssaki

Są jedynymi zwierzętami, które karmią swoje potomstwo mlekiem produkowanym w gruczołach mlekowych matki. Ssaki zamieszkują w większości środowisko lądowe. Obecnie żyje na świecie ponad 5800 gatunków ssaków.

• Bawół afrykański wyróżnia się agresywnym usposobieniem i olbrzymią siłą, potrafi wspinać się na strome wzniesienia i przepływać rwące rzeki. Uważany jest za jedno z najbardziej niebezpiecznych zwierząt Afryki.
• Bobry są zwierzętami rodzinnymi i monogamicznymi o dobrze rozwiniętej umiejętności komunikacji. Często sygnałami bywają specjalne pozy, sposób dotyku lub sygnały dźwiękowe. Podczas toalety pomagają sobie wzajemnie i często zamieniają się rolami.
• Czarna pantera to w rzeczywistości lampart. Nietypowy kolor sierści wynika z nagromadzenia dużej ilości ciemnego barwnika – melaniny.
• Gepard jest najszybszym ssakiem. Jest zwierzęciem dziennym, poluje od wschodu do zachodu słońca. W odróżnieniu od innych kotów może tylko częściowo chować pazury. Gepard to jedyny wielki kot, który nie potrafi ryczeć, ale potrafi szczekać.
• Gibony są monogamistami, samica wiąże się z samcem na całe życie.
• Hipopotam wychodzi na posiłek w nocy, karmi się ok. pięciu godzin, w tym czasie potrafi zjeść 40-60 kg trawy.
• Jaguar w odróżnieniu od lwów i tygrysów nie je psującego się mięsa, dlatego wraca do upolowanej zdobyczy tylko raz.
• W czasie okresu godowego tzw. rykowiska samce jeleni wydają niskie i donośne ryki, wabiąc łanie. Ten osobnik, który wydaje głośniejszy ryk, jest uważany za silniejszego.
• W razie niebezpieczeństwa kolce jeżozwierza służą mu do obrony. Ponieważ kolce nie są mocno osadzone w skórze, dzięki skurczom mięśni zwierze może „strzelać” nimi na krótkie odległości.
• Dorosły kangur może skakać na odległość 10 m i biec z prędkością 48 km/h. Samica kangura rodzi tylko jedno młode, które po urodzeniu waży tylko ok grama. Kangury są w stanie przetrwać długie okresy suszy.
• Kaszalot ma największą czaszkę wśród organizmów żywych. Był poszukiwany i ceniony ze względu na olbrot i szarą ambrę. Olbrot to płynny tłuszcz znajdujący się w specjalnym zbiorniku w górnej części głowy, używany dawniej m.in. do lamp oliwnych. Ambra to szaro brunatna aromatyczna masa występująca w jelitach. Już w czasach starożytnych była wykorzystywana do produkcji perfum i maści. Do kaszalota należy rekordowy czas przebywania pod wodą. Na głębokości 500 m potrafi przebywać do 90 minut.
• Każda zebra ma inny wzór prążków, po którym można ją rozpoznać. Kiedy urodzi się źrebię, matka pilnuje, aby nie przyglądało się żadnej innej zebrze, dopóki nie zaznajomi się z umaszczeniem jej ciała. Ta nauka może trwać kilkadziesiąt minut. Od tej pory młode zawsze rozpozna matkę po wyglądzie.
• Koala nie pije, nie poci się, a jego sierść pozbawiona jest pasożytów.
• Krowy nie mają górnych przednich zębów. Możliwe jest prowadzenie krowy po schodach, ale nie w dół.
• Leniwiec jest najwolniejszym ssakiem. Prowadzi nadrzewny tryb życia. Z drzew schodzi rzadko, z reguły raz na tydzień. Po lądzie porusza się ociężale z szybkością ok. 160 m na godzinę.
• Mrówkojad nie ma zębów. Posiada język z malutkimi kolcami, który może wysuwać do 150 razy na minutę na odległość do 60 cm.
• Niedźwiedź polarny nigdy nie jest mokry. Kiedy nurkuje w poszukiwaniu pożywienia, moczy się jedynie zewnętrzna warstwa sierści, a podszerstek pozostaje suchy.
• Nietoperze to jedyne ssaki zdolne do aktywnego lotu. Podczas lotu wytwarzają ultradźwięki, a następnie nasłuchują fali odbitej od przeszkody. Lokalizują ją na podstawie kierunku, natężenia i czasu powrotu dźwięku.Podczas zimowego snu temperatura ciała nietoperza zbliża się do temperatury otoczenia. Jeśli spadnie poniżej 0 °C, funkcje życiowe przyspieszają i zwierzę może się obudzić.
• Płetwal błękitny jest największym ssakiem i największym żyjącym zwierzęciem na Ziemi. Osiąga ponad 30 m długości, jego waga dochodzi do 200 ton, może dożyć do 100 lat.
• Rzęsorek rzeczek, należący do ryjówek, jest jedynym ssakiem, który ma jadowite zęby.
• Szympans potrafi poruszać się w pozycji dwunożnej. DNA szympansa i człowieka jest podobne w 98,4%, podobny jest również skład krwi i układ odpornościowy.
• Tygrys jest samotnym łowcą, nie poluje w grupach i w odróżnieniu od innych kotów unika otwartych przestrzeni.
• Widłoróg jest najszybszym ssakiem lądowym na półkuli zachodniej. Zarówno samice, jak i samce mają rogi.
• Wydry kopią nory z dwoma wejściami: pierwsze uchodzi do wody, drugie na ląd i służy do wentylacji. Na lądzie szybko biegają, ale prędko się męczą.
• Żyrafa chodzi, przesuwając jednocześnie do przodu nogi z jednej strony ciała. Mimo niezdarnego sposobu chodzenia na krótkim dystansie potrafi biec z prędkością 50 km/h.